Altı muhalefet partisince hazırlanan “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi ” Genel Liderlerin da katıldığı programla kamuoyuna açıklandı.
Tanıtım toplantısı, CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, GÜZEL Parti Genel Lideri Meral Akşener, Demokrat Parti Genel Lideri Gültekin Uysal, Saadet Partisi Genel Lideri Temel Karamollaoğlu, DEVA Partisi Genel Lideri Ali Babacan ve Gelecek Partisi Genel Lideri Ahmet Davutoğlu’nun katılımıyla Bilkent Otel’de yapıldı.
Toplantıda birinci olarak, çalışmayı yapan Komite üyeleri tarafından anayasa değişikliğine ait hazırlanan metin, Genel Lider yardımcıları tarafından okundu.
CHP Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek, 28 Şubat tarihli mutabakat metinlerini temel alan Anayasa değişikliği teklifini kamuoyunun takdirine sunduklarını belirterek, “Yasama, yürütme, yargı, temel hak ve özgürlükler, kamu yönetimi başlıkları altında belirlediğimiz ilkeleri 84 madde içeriği ve 9 başlıkta yaptığımız değişiklikle anayasal güvenceye kavuşturmayı hedefliyoruz.” dedi.
Bu tekliflerinin toplumsal kontrat taslağı olduğunu vurgulayan Erkek, şöyle konuştu:
“Değişiklik tekliflerimizi, demokrasinin asli gereği olan çoğulculuk ve uzlaşma unsurları doğrultusunda toplumun tüm kesitleri ile müzakere ettikten sonra seçimlerin çabucak akabinde Türkiye Büyük Millet Meclisine sunacağız. Bugün Cumhuriyet tarihimizin en derin krizini yaşıyoruz. İktisattan adalete, özgürlükten güvenliğe, eğitimden sıhhate akla gelen her alanda yaşanan bu çok taraflı kriz halinin en değerli sebebi Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ismi altındaki keyfilik, kural tanımazlık, liyakatsizlik ve yozlaşmadır. Sorun sistemdedir. Sistemle iktisadın direkt ilişkili olduğunu biliyoruz. Güçlendirilmiş parlamenter sistemle Gazi Meclisi, bugün yaşadığı ağır vesayetten kurtaracağız. Yargıyı vesayetten kurtaracağız. Yargının üzerindeki siyasi tahakküme son vereceğiz. Yargının kurucu ögesi savunmayı ve baroları birinci kere anayasal teminata kavuşturacağız. Seçilmiş lokal yöneticilerin yargı kararı olmadan misyonlarından alınmalarına son vereceğiz. Basını, sivil toplum örgütlerini, düzenleyici ve denetleyici kurumları vesayetten kurtaracağız. Cumhuriyetimiz ikinci yüzyılına adım atarken, bu topraklara eşitliği, özgürlüğü, adaleti daima birlikte getireceğiz. Önümüzdeki birinci seçimde, otoriter bir sistemden yana olanlar değil, demokrasiden yana olanlar kazanacak; altılı masanın ortak Cumhurbaşkanı adayı, Türkiye’nin 13. Cumhurbaşkanı olacaktır.”
“Seçim barajı yüzde 3 olacak”
DEVA Partisi Genel Başkan Yardımcısı Mustafa Yeneroğlu da “Meclisinin temsil gücünü artırabilmek amacıyla seçim barajını yüzde 3’e düşüreceğiz. Siyasi partiler hakkındaki yaptırım kararlarını Avrupa Kurulu standartları ışığında değiştirecek, demokrasinin vazgeçilmez ögesi olan siyasi parti hürriyetini güçlendireceğiz. Diasporanın direkt mecliste temsil edilmesini sağlayacağız.” ifadesini kullandı.
İkinci olarak yasama bağışıklığını güçlendireceklerini belirten Yeneroğlu, dokunulmazlıkların kaldırılması için üye tam sayının salt çoğunluğunu gerekli kılacaklarını açıkladı.
Mustafa Yeneroğlu, şöyle devam etti:
“Üçüncü olarak, kanun üretim süreçlerini demokratikleştireceğiz. Bu başlıkta birçok düzenlemeyi, üzerinde çalıştığımız meclis içtüzüğüne işleyeceğiz. Anayasada ise milletlerarası antlaşmalardan geri çekilmenin Meclisin asli yetkisi olduğunu teminat altına alacağız. Böylelikle Cumhurbaşkanı, milletlerarası bir mukaveleden gece yarısı tek başına çıkma kararı veremeyecek. Bakanlar Kurulu’nun kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisini, yetki kanununa dayanması ve temel hak ve hürriyetlerin kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemeyeceği şartıyla kabul ediyoruz. Cumhurbaşkanının kanunları veto etme yetkisine son verecek, bu yetkiyi geri gönderme yetkisi ile sınırlayacağız. Geri gönderilen kanunlar, Meclis tarafından basit çoğunlukla aynen kabul edilebilecek. Dördüncü olarak, Meclis’in kontrol yetkisini güçlendireceğiz. Şeffaf ve hesap verebilir bir idare için hükümete hesap sorulabilmesini sağlayacak araçları artırıp tesirli kılacağız. Hükümet, başbakan ve bakanlar hakkında gensoru verme yetkisini tesis edeceğiz. Bu yenilikle, Bakanlar Konseyi aleyhine verilen güvensizlik önergelerine yeni Başbakanın isminin eklenmesini mecburî kılacağız. Böylelikle meclis, istikrarın gereği olarak fakat yeni hükümeti kurmakta birleşebilirse mevcut hükümeti düşürebilecektir.”
Beşinci olarak, parlamentoların tarihsel bir kazanımı olan “bütçe hakkının devredilmezliği ilkesini” tesis edeceklerini vurgulayan Yeneroğlu, Meclis bünyesinde Kesin Hesap Komisyonu kuracaklarını, Komisyon Başkanının da ana muhalefet partisinden olmasını Anayasada açıkça düzenleyeceklerini bildirdi.
Demokrat Parti Genel Sekreteri Serhan Yücel ise mevcut anayasanın en problemli bölümünün “tek adam rejimi” üzerine kurgulanan “yürütme” olduğunu savundu.
Mevcut sistemde yürütmenin konforu için yasama ve yargının işlevsiz bırakıldığını iddia eden Yücel, “Bu ucube sistemde, bakanlıklar ve kamu kurumları misyon, yetki ve sorumluluklarını ifa ederken anayasa ve kanunlara bakmak yerine, tek bir kişinin iki dudağının ortasına bakmak zorundadır.” görüşünü dile getirdi.
Yücel, hazırladıkları anayasa değişikliği önerisi ile şeffaf, denetlenebilir ve hesap veren bir yürütmeyi, yönetimde istikrar ile bütünlüğü yeniden inşa etmeye gayret ettiklerine dikkati çekerek, “Bu çerçevede, Cumhurbaşkanlarının bir periyot ve 7 yıl için seçilebilmesini öneriyoruz, seçilen Cumhurbaşkanı’nın varsa partisi ile ilişiğinin kesilmesini teklif ediyoruz. Cumhurbaşkanının kanunları veto yetkisini kaldırıyor, kendilerine yalnızca bir sefere mahsus geri gönderme hakkı tanıyan bir düzenleme yapıyoruz.” açıklamasında bulundu.
Yücel, konuşmasını şöyle sürdürdü:
“Önerdiğimiz Anayasal tertipte Cumhurbaşkanı, en çok milletvekiline sahip olan partiye hükümeti kurma vazifesi verecek. Bakanlar, başbakan tarafından, TBMM üyeleri ortasından yahut gereksinim halinde milletvekilli seçilme yeterliğine sahip olan Türk vatandaşları ortasından seçilecek. Başbakan ve bakanlar, kişisel ve kolektif olarak Meclise karşı sorumlu olacak, bakanlar yahut hükümet hakkında gensoru verilebilecek. Başbakan ve bakanlara, haklarındaki savlar ile ilgili Meclis Soruşturması açılabilecek. Meclisin sevk kararı vermesi halinde ilgililer Büyük Divan’da yargılanabilecek. Önerimize göre, Cumhurbaşkanının ya da Bakanlar Kurulu’nun tek başına OHAL ilan etme yetkisi yoktur. OHAL ilan etme yetkisi, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Heyeti’ne aittir.”
Barolar Birliğine düzenleme
Gelecek Partisi Genel Başkan Yardımcısı Serap Yazıcı da önerilerinin, yargı mensuplarına bireysel bağımsızlıklarını, yargı kuruluşlarına da kurumsal bağımsızlıklarını sağlayan yenilikler içerdiğini söyledi.
Hakimlik ve savcılık teminatını düzenleyen 139. maddeye coğrafi teminatın eklendiğini anlatan Yazıcı, şunları kaydetti:
“Böylece hakim ve savcıların ferdi bağımsızlıkları güçlendirilmiştir. Yargı mensuplarının kişisel bağımsızlıklarını güçlendirmek maksadıyla ayrıyeten Yargıçlar Şurası ve Savcılar Konseyi halinde iki organ düzenlenmiştir. Yargıçlar Heyeti, yargıçların özlük hakları konusunda, Savcılar Heyeti ise savcıların özlük hakları konusunda karar verme yetkisine sahip olacaktır. Öte yandan bu yenilikle adil yargılanma hakkının bir öteki ögesi olan silahların eşitliği unsuru garanti edilecektir. Bu karar kapsamında Türkiye Barolar Birliğine özerk bir statü sağlanmış, bu yenilikle avukatlık mesleğine sahip olması gereken prestij kazandırılmıştır. Anayasanın ve hukukun üstünlüğünün teminatı olan Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşu, üye kompozisyonu, üyelerin seçiminde izlenen yöntemle çalışma usulleri ve Yüksek Mahkeme’nin yetkileri yine düzenlenerek Mahkeme’nin etkinliği güçlendirilmiştir. Bu amaçla Anayasa Mahkemesi’nin ağır iş yükü dikkate alınarak üye sayısı on beşten yirmi ikiye çıkarılmış, hala iki daire ve bir Genel Heyet halinde çalışan Mahkeme’nin dört daire ve bir Genel Kurul halinde çalışması sağlanmıştır.”
İYİ Parti Genel Sekreteri Uğur Poyraz ise güçlü, kalkınmış ve demokratik Türkiye’nin inşası için hazırladıkları anayasa değişikliği çalışmasında, temel hak ve hürriyetlerin teminata kavuşturulması için kimi teklifler hazırladıklarını bildirdi.
Poyraz, şu görüşleri lisana getirdi:
“Temel hak ve hürriyetler açısından değişiklik teklifimizin ruhunu yansıtan birinci düzenleme başlığa ilişkindir. Anayasanın ikinci kısmının başlığını ‘Temel hak ve hürriyetler’ olarak değiştirerek otoriter anayasacılık anlayışına karşı demokratik ve özgürlükçü anayasa inşası inanç ve kararlılığımızı vurguluyoruz. İnsan onurunun dokunulmazlığını ve devletin buna hürmet gösterme ve muhafaza yükümlülüğü ile temel hak ve hürriyetlerin bütünlüğünü ve yasama yürütme ve yargıyı bağlayıcı olduğunu Anayasanın 12’nci hususuna ekliyoruz. Devlete insan hakları ihlallerini tedbire ve herkesin haklardan yararlanmasını sağlama yükümlüğünü getiriyoruz. Niyet, kanaat ve tabir hürriyetini tek bir unsurda düzenliyoruz. Hiç kimsenin kanılarından dolayı ayrımcılığa tabi tutulamayacağını, anayasal prensip olarak belirliyoruz. Bu değişiklik sonucunda söz hürriyeti, çoğulcu bir demokrasinin gerektirdiği ölçüde genişlemiş olacaktır. Milletvekili genel seçimlerinde geçerli oyların yüzde birini alan partilere devletin mali yardımda bulunacağı ve bu yardımın dörtte birinin partiler ortasında eşit olarak dağıtılacağı, geri kalan meblağın ise partilerin elde ettikleri oy oranına nazaran paylaştırılacağı düzenlemesini getiriyoruz.
Demokratik hayatın vazgeçilmez ögesi olan siyasi partiler hakkında Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının kapatma davası açabilmesini TBMM’nin iznine bağlıyoruz. Kapatma kararı ancak odak olma halinde verilebilecek. Daha yalın bir düzenleme ile odak olma tanımına ‘yoğun, daima ve demokratik nizama önemli tehlike oluşturacak bir şekilde’ kavramları ile fıkranın son cümlesine ‘yasama sorumsuzluğu kapsamında kullanılan oy, kelam ve niyet açıklamaları odak olmanın tespitinde gözetilemez’ kararını ekliyoruz.”
“Yerel idarelerde yetki artırımı ve RTÜK düzenlemesi”
Saadet Partisi Genel Başkan Yardımcısı Bülent Kaya ise “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni”nde yer verdikleri diğer başlıkların ise “Kamu Yönetimi” ve “Siyasi Etik” olduğunu hatırlattı.
Kaya, şu bilgileri paylaştı:
“Mutabakat metnindeki gayelerimizden bir tanesi lokal idarelerin yetki ve sorumluluklarının artırılması, lokal idarelerde demokratik iştirak, şeffaflık ve hesap verebilirlik unsurlarının hakim kılınması, merkezi idarenin mahallî idareler üzerindeki idari kontrolünün sonlarının açıkça belirlenerek yerindelik kontrolü manasına gelen vesayet uygulamalarına son verilmesi idi. Bunu teminen Anayasa’nın 127. hususunda bir değişiklik teklifi öngördük. Bu değişiklik teklifimizde misyonu ile ilgili bir hata sebebi ile hakkında soruşturma yahut kovuşturma mahalli yönetim organlarının yahut bu organın üyelerinin, İçişleri Bakanı tarafından vazifeden uzaklaştırılma uygulamasına son veriyoruz. Mutabakat metnimizde kamu idaresi başlığı altında mutabık kaldığımız bir öbür nokta akademik özgürlük ve üniversitelerle ilgili düzenlemelerdir. Yükseköğretimde özgür ve çoğulcu bir sistem oluşturarak üniversitelerin bilimsel özerkliklerinin yanında, idari ve mali özerkliklerini de anayasal teminat altına almak, Yükseköğretim Heyeti’ni kaldırarak yerine yetkileri uyum misyonu ile sonlandırılmış, üyelerinin ise demokratik meşruiyet temeline dayanılarak seçildiği üniversiteler ortası bir şura tesis etmek emeli ile Anayasanın 130. ve 131. unsurlarında değişiklik öngördük.
Mutabakat metnimizde kamu idaresi başlığı altında mutabık kaldığımız bir öteki nokta da düzenleyici ve denetleyici kurumlardı. Bu kurumlardan bir tanesi ve bugün maalesef en tartışmalı hale gelen kurumların başında gelenlerden bir tanesi de Radyo ve Televizyon Üst Heyetidir. Anayasanın 133. unsurundaki değişiklik teklifimiz ile bu şuranın çoğulculuk, özerklik ve tarafsızlık unsurlarına bağlı olarak çalışmasını temin etmeyi amaçladık.”
Açıklamaların akabinde 6 Genel Lider, hazırlanan anayasa değişikliği önerisi kitapçığıyla basın mensuplarına poz verdi.
